Aleksander Fredro, hrabia herbu Bończa (ur. 20 czerwca 1793 w
Surochowie, zm. 15 lipca 1876 we Lwowie) – polski komediopisarz, pamiętnikarz,
poeta, wolnomularz. Tworzył w epoce romantyzmu. Fredro HrabiaFredro Hrabia -
Herb
Urodził się 20 czerwca 1793 w Surochowie niedaleko Jarosławia w
bogatej rodzinie szlacheckiej (niegdyś senatorskiej). Był jednym z
dziewięciorga dzieci Jacka i Marianny Fredrów. Do Beńkowej Wiszni rodzice
Aleksandra sprowadzili się w 1797r. Nauki pobierał w domu rodzinnym, nigdy nie
uczęszczał do szkół publicznych. 12 stycznia 1806 w pożarze dworu w Beńkowej
Wiszni zginęła jego matka Marianna Fredro. Ojciec Jacek Fredro przeniósł się
wraz z nim do Lwowa. Beńkowa Wisznia
Gdy Fredro miał 16 lat, zaciągnął się do wojska i wziął udział w
kampanii moskiewskiej wraz z wojskiem Napoleona, za co później otrzymał order
Virtuti Militari. W latach 1813–1814 przebył całą kampanię napoleońską jako
oficer ordynansowy w sztabie cesarza. Został odznaczony Krzyżem Legii
Honorowej.
W 1815r., po abdykacji Napoleona, Fredro wrócił do domu i
gospodarował w rodzinnym majątku Beńkowa Wisznia. Opuszczając Paryż po klęsce
Napoleona, Aleksander hr. Fredro napisał:,,Wyjechaliśmy razem, z odmiennych
pobudek: Napoleon na Elbę, ja zasię do Rudek’’. Wstąpił do lubelskiej loży
wolnomularskiej.
W 1818r., mając 25 lat, napisał pierwszą ważną komedię, „Pan
Geldhab”. Sztuka, napisana z dużym humorem i wdziękiem, opowiada o perypetiach
młodego szlachcica starającego się o rękę córki tytułowego dorobkiewicza,
usiłującego jednocześnie wydać ją za księcia. Sztuka została wystawiona w 1821
r.
8 listopada 1828, po jedenastu latach starań, Aleksander Fredro
poślubił w kościele w Korczynie właścicielkę dóbr korczyńskich z połową zamku
Kamieniec, Zofię de domo hrabinę Jabłonowską, primo voto hrabinę Skarbkową. Po
ślubie, na mocy ustępstwa majątkowego, Aleksander Fredro został właścicielem
tych dóbr. Ruiny zamku "Kamieniec"
Małżeństwo Fredrów było bardzo szczęśliwe. Dochowało się też dwojga
dzieci o aspiracjach literackich: Zofii, późniejszej hrabiny Szeptyckiej,
malarki i literatki, autorki "Wspomnień z lat ubiegłych", i syna,
Jana Aleksandra, także komediopisarza.
W 1828, po śmierci ojca, przejął i pomnożył odziedziczony majątek.
Był już wtedy autorem kilkunastu komedii. Od 1829 był członkiem Towarzystwa
Przyjaciół Nauk. W latach 1832–1835 wydał najbardziej znane komedie: Zemstę,
Pana Jowialskiego, Dożywocie i Śluby panieńskie. Był autorem komedii
obyczajowych. Pisywał również wiersze, poematy, aforyzmy. W 1839 przerwał
działalność literacką pod wpływem ataków krytyki i na kilkanaście lat
zaprzestał twórczości, pisząc jedynie w latach 1846 - 1848 pamiętniki z czasów
napoleońskich ‘’Trzy po trzy’’. W latach 1850–1855 (z niewielkimi przerwami)
przebywał po raz drugi we Francji.
W 1851 roku twórca wyjechał z Francji do Brukseli, jednak już w
następnym roku powrócił do Paryża. Tam też zaczął ponownie pisać. W 1854
wznowił działalność komediopisarską, ale równocześnie podjął decyzję o
niepublikowaniu i niewystawianiu swoich dzieł w przypadku żądania odeń
jakichkolwiek zmian w ich treści.
Od 1861 był posłem do Sejmu Krajowego, czynił starania o budowę w
Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i
Galicyjską Kasę Oszczędności. W 1865 roku ogłoszony został honorowym obywatelem
miasta Lwowa. 17 kwietnia 1873 został mianowany kawalerem Wielkiego Krzyża Franciszka
Józefa. Od 1873 był członkiem Akademii Umiejętności.
Aleksander Fredro zmarł we Lwowie 15 lipca 1876, został pochowany w
rodzinnej krypcie kościoła w Rudkach koło Lwowa. "... Co niedziela
zajeżdżała ogromna poczwórna kareta sześciu kasztanowymi końmi... Za karetą
szedł kocz poczwórny, równie ogromny, czterema końmi... Jechaliśmy na mszę do
Rudek...„ A. Fredro (‘’Trzy po trzy’’).
Najważniejsze utwory to: - Pan Geldhab (1818), - Mąż i żona (1821), -
Cudzoziemszczyzna (1822), - Śluby panieńskie (1826-1827), - Zemsta (1832-1833),
- Dożywocie (1835), - Pan Jowialski (1832), - Wychowanka (1854-1855).
Pisarstwo Fredry działo się równolegle do dwóch dużych epok
literatury polskiej - romantyzmu i pozytywizmu. Równolegle - gdyż był on sam
dla siebie epoką i prądem literackim: ogniwem między rymowaną komedią
oświeceniową i mieszczańską komedią Młodej Polski. Pozbawiony był jednak
dydaktyzmu tej pierwszej i napastliwości drugiej. Jego humor był zazwyczaj dość
łagodny, a wyrozumiałość dla przywar bliźnich - znaczna. Fredro bawił się
pisząc swoje komedie i chciał bawić widza teatralnego. To stało się powodem
gwałtownych napaści.
W wieku martyrologii i służby narodowej ktoś, kto nie chciał
wychowywać, dawać świadectwa i pobudzać uczuć patriotycznych, był ideologicznie
nie do zaakceptowania. Zaatakował go Seweryn Goszczyński ("Powszechny
Pamiętnik Nauk i Umiejętności", 1835), dołączyli Edward Dembowski, Aleksander
Dunin-Borkowski (pseud. Leszek) i Julian Bartoszewicz. Zarzucano mu drugorzędny
talent, uleganie wzorcom francuskim, niemoralność, wreszcie - temu piewcy
tradycji dworu szlacheckiego - brak ducha narodowego.
Fredro pisał dla teatru, głównie teatru lwowskiego. Współcześni
twierdzili, że często tworzył postaci "pod" określonych aktorów i
konsultował z nimi swoje pomysły. Fredro napisał kilkadziesiąt utworów
scenicznych: jednoaktówek i komedii wieloaktowych, fars, grotesek i wodewilów.
Przed jego zamilknięciem szybko trafiały na sceny teatru lwowskiego,
warszawskiego i krakowskiego. Po przerwie utworów nie publikował ani nie
udostępniał teatrom. Ujrzały światło dzienne dopiero po jego śmierci. Najlepsze
i najbardziej do dziś znane sztuki powstały w pierwszym okresie twórczości.
W swych komediach Fredro ukazał mistrzostwo w charakterystyce
bohaterów, kształtowaniu akcji i giętkości języka. Do utworów wprowadzał
akcenty humorystyczne i elementy komiki ludowego teatru, ówcześnie właściwe
tylko farsie. Utwory Fredry weszły na stałe do kanonu polskiej literatury i
teatru. W ogóle jego pisarstwo weszło do języka potocznego: czasem nie zdajemy
sobie sprawy, że "mówimy Fredrą" ("wolnoć Tomku w swoim
domku", "jak ty komu, tak on tobie", "szanuj zdrowie
należycie, bo jak umrzesz, stracisz życie", "jeśli nie chcesz mojej
zguby, krokodyla daj mi luby").
Szczególne miejsce zajmują jego bajki, które weszły do obiegu
kulturalnego często dziś w oderwaniu od nazwiska autora ("Osiołkowi w
żłoby dano", "Małpa w kąpieli", "Paweł i Gaweł"). Jego
bajki są lekturami literatury dziecięcej.
Aleksander Fredro był człowiekiem pełnym wewnętrznych sprzeczności:
aktywny i zaangażowany w sprawy publiczne, szukał zarazem samotności. Był on
pierwszym wielkim polskim realistą. Potrafił wnikliwie obserwować ludzi,
wychwytywać ich głupstwa i śmiesznostki. W swych utworach stworzył znakomitą
galerię typów ludzkich.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz